Abya yala wiñaykawsayka achka yachaykunamanta, wiñaypi riksishka ruraykunamanta shinallatak wawan wawan yachachishpa sakishkamantami riksiska kan. Tawka runakuna yuyashkamanta chikanyashpa kay yachaykunaka mana killkashka kashpapish allí kawsaypak yuyaykunatami wakichishpa charin. Abya yala runa ayllukunapak yachaykunaka shuktak killkakunapimi wakichishka kawsan; kaykunapi, awashkakunapi, yuyaykawsaypi, ñawparimaypimi, wakinpikarin sumakkanata yallishpami rikurin. Kay yachaykunaka pachamamamanta, wiwakunamanta, allí mikunamanta shinallatak tarpunamanta, ayllupura kawsanamantami yachachin.
Yuyak runakuna ñawpaka shuktak ruraykunami tiyarka nikpi mana mancharinachu kanchik, shinami Huarichirí killkapi yuyaykunaka riksichin, shinaka tarpushkapash may allimi karka, achka mikunami tiyarka ashtawankarin tukuy ayllukuna pakta llamkakpika yarikaypash mana tiyarkachu nin. Ñawpa tiyashka murukunamanta quinua murumi “kay yuramantami runa wacharirka” nishpa riksichin, kawsanapak ancha mutsuri mikuna kashkatapash riksichin, kay muruka runaman kawsayta karak kan; Mikuna mana tiyak pachapi yarikiwan mana wañuchun sakishpa yanaparka. Kay killkapika ayllukuna achka mirashpa mikuna illakpi llaki kawsay tiyashkamanta ashtawan allpata miranapak mashkashpa atirishkatapash willan, kayshina ruraykunawanmi pachapi kawsak ayllukuna ashtawan riksinapi, pachamamawan paktarinapi yuyaykunawan yanapan.
Kunan punchakunapika ayllukunapak kikin ushaymunayta runakuna wiñachinalla kashkata manakrik ayllukunami tiyan, achka ayllukunami tukuy allpapachapi paykuna ima llakikuna rikurina riksishkata willankuna chaymanta mana mancharinachu kanchik. Wakinpika, kawsana kuskamanta rikurikpi, uyarikpipash musyaymi kan; shinapash, kay yachaykunataka manarak pakta riksishka nakashpaka mana yachayka nishkakunami, shinaka runakunapak wiwakunapak ushaytapashmi shitarin. Kay Huarochirí wiñaykawsay killkapika wiwakuna yaku huntay nakashkapak allpachukchuy tiyanata ñawpashpa riksikkuna kashka, chay pachapi kawsakkunaka paktami riksikkuna karka, chaymantami llamakunata kuyashpa kawsarkakuna; shinallatak runakuna paktapash mancharina ruraykunata riksichin, wakinpika chaymantami apunchik nishpa shutichishkakuna.
Runakunapa yuyaypika antanikichikpi shinallatak ayllukunapak kawsaypipash ñawpakman paktashkatami yuyanchik, shinaka ñawpapi kawsak ayllukunaka nimata mana riksishpa nimata mana mutsushpa paykunalla kawsashkata shina rikuchin, mana chashna karkachu, ashtawanpash llakta pushakkuna tiyarka, shinallatak kunanpi tiyak llakikunapash tiyarkami, charikkuna wakchakuna shinallatak llakichiykunapash tiyarka, kusawarmi shitanakuy pakalla kuyanakuypash tiyarka. Kaypi mana rikurinalla kashka shina kakpipash, ñawpa pachapi kawsak ayllukunapash pushak ayllukunata shinallatak apuk runakunatapash charirka. Huarochirí killkapika ayllukuna paykuna yachashkamanta riksishkamanta ñawpakman paktarishkatapash rikuchin, charikkunatapash mishashpa, kayshina shunkuyarita paktakkunata kashkatapash riksichin.
Allpapachapi chikan kawsaytarpuykunaka wilkakunata shinallatak ñawpatarpuykunatami killkashpa wakichishka; Shinallatak kay suyu llaktakunapipash chikan kawsaypika kikinyashka ruraykuna paktanakunapashmi tiyashka, kay yachaykunashina, shuk sawaripi; kutsa warmikunamanka tullpushka churanata karak karka, kayshina ruraykunapimi wiñay kawsay yachashkata wawan wawan sakishpoa kawsakkuna kashka, shinaka sawirinapak ñawpaka karimi tawka karaykunata warmiman chayachikkuna kashka.
Kamu: RITOS Y TRADICIONES DE HUAROCHIRI, Manuscrito quechua de comienzos del siglo XVII, Gerald Taylor